توافقنامه بازخرید (ریپو) در بازار بین بانکی اسلامی
شانزدهمین جلسه از سلسله جلسات نقد پژوهش‌های بانکداری و مالی اسلامی با موضوع «توافقنامه بازخرید (ریپو) در بازار بین بانکی اسلامی» در روز سه شنبه ۲۸ اردیبهشت ماه با ارائه حجت‌الاسلام سید عباس موسویان (دانشیار اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی) و با حضور آقایان علی دیواندری (رئیس پژوهشکده پولی و بانکی)، سید علی‌اصغر میرمحمد صادقی (مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی)، حجت‌الاسلام محمدجواد محقق‌نیا (عضو هئیت علمی دانشگاه علامه طباطبایی) و ایمان نوربخش (مدیر ریسک بانک کارآفرین) به عنوان اعضای هیئت رئیسه برگزار شد.
در این نشست دکتر موسویان به بیان نظرات خود براساس ایده مطرح شده در مقاله مشترک خود با آقایان محمدرضا کاتوزیان، دکتر محمد طالبی و محمدرضا حاجیان در فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، پرداخت. براساس ایده مطرح شده در این مقاله، توافقنامه بازخريد رايج با اصلاح‌هايي در موضوع و شرط‌هاي قرارداد و تحت عنوان توافقنامه بازخريد اسلامي مي‌تواند در بازارهاي مالي اسلامي كاربرد مؤثري در تأمين مالي كوتاه‌مدت بانك‌ها و سرمايه‌گذاران داشته باشد و دشواري آنچه كه تحت پديده استقراض از بانك مركزي است را بر طرف سازد، از طرفي سرمايه‌گذاري امن كوتاه مدتي براي بانك‌ها و مؤسسات مالي ایجاد کند كه در برخي از بازه‌هاي زماني با كسري يا مازاد منابع مالي روبه رو هستند همچنین مي‌تواند به عنوان ابزاري براي انجام عمليات بازار باز در كشورهاي اسلامي مورد استفاده قرار گیرد.
در این جلسه دکتر موسویان پس از ارائه توضیحات اجمالی در رابطه با بازار پول بین بانکی و ضرورت پژوهش به بیان توضیحات مبسوط در رابطه با بیع و شرط در اصطلاح فقیهان و قانون مدنی ایران، ماهیت موافقت‌نامه بازخرید (ریپو)، تفاوت‌های ماهوی توافقنامه بازخرید اسلامی (ریپو) با بیع‌العینه و بیع‌الخیار، راهکارهای تصحیح فقهی توافقنامه بازخرید اسلامی (ریپو) و ویژگی‌های توافقنامه بازخرید اسلامی پرداخت و تعریفی از توافقنامه بازخرید اسلامی ارائه داد. موسویان تجربه کشور مالزی در استفاده از قرارداد وعد جايگزيني براي ريپو را مورد موشکافی قرار داد و به این نکته اشاره کرد که اگر قرار باشد وعد در ماهیت خود حفظ شود لزوم وفا ندارد و طرفین معامله به هم اعتماد نخواهند کرد و در نتیجه معامله صورت نمی‌گیرد و اگر مطابق دستورالعمل بانک مرکزی مالزی توافق دوم الزامی باشد آنچه که در عمل صورت می‌گیرد با ماهیت و تعریف ارائه شده از وعد مغایر است و مشکل بیع العینه فرضی تکرار می‌شود.
وی در بخشی از صحبت‌های خود چنین گفت که در ريپو متعارف دو احتمال قرض و فروش مطرح است اما ريپو اسلامي بر پايه فروش می‌باشد بنابراين قوانين و مقررات، آيين‌نامه‌ها و دستورالعمل هاي حقوقي و حسابداري ريپو اسلامي همه بر پايه قرارداد خريدوفروش اوراق بهادار تنظيم مي‌شوند. موسویان به این نکته اشاره کرد که موضوع قرارداد ريپو متعارف اكثراً اوراق قرضه يا اوراق مبتني بر بهره است كه از ديد اسلامي خريدوفروش آنها اشكال دارد؛ بنابراين اوراق بهادار موضوع قرارداد ريپو اسلامي بايد مشروعيت لازم براي انجام معامله را داشته باشد مانند اوراق سهام، اوراق مشاركت، انواع صكوك اسلامي يا اسناد خزانه اسلامي.
وی عنوان کرد که براي رفع غرر از قرارداد ريپو اسلامي، لازم است زمان بازخريد و قيمت بازخريد به صورت شفاف و روشن مشخص شود تا هيچ گونه جهالت و ابهامي كه باعث خطر و غرري شدن معامله شود رخ ندهد. سخنران این جلسه بیان داشت که خريدار اوراق در ضمن قرارداد خريد متعهد مي‌شود در سررسيد مشخص يا تا سررسيد مشخص هر زمان كه فروشنده بخواهد بايد خود آن اوراق يا مثل آنها را از بازار تهيه كرده طبق قيمت توافق شده به وي بفروشد؛ همان‌طوركه فروشنده متعهد است در سررسيد مشخص يا تا سررسيد مشخص هر زمان كه خريدار بخواهد اوراق را از وي بخرد. موسویان به این نکته اشاره کرد که در ضمن قرارداد ريپو اسلامي لازم است به‌صورت صريح شرط شود كه اگر اوراق تا زمان بازخريد (معامله دوم) بازدهي داشته باشد، متعلق به فروشنده بوده و اوراق تا سررسيد به صورت مسلوب المنفعه فروخته مي‌شوند و منفعت خريدار اوراق در تفاوت قيمت خريدوفروش منحصر است و اگر تا سررسيد هيچ يك از طرفين اعمال حق اختيار نكردند منافع و درآمدهاي حاصل از اوراق بعد از سررسيد به خريدار خواهد رسيد. موسویان در پایان صحبت‌های خود تعریفی از توافقنامه بازخرید اسلامی به این صورت ارائه داد، يك توافق بازخريد (ريپو) اسلامي، مبادله‌اي است كه در آن يك طرف، اوراق بهادار خود را به طرف ديگر مي‌فروشد و در ضمن آن تعهد مي‌كنند در سررسيد مشخص يا در زمان مطالبه تا سررسيد مشخص، آن اوراق يا مشابه آن اوراق بهادار را به قيمت مشخص معامله معكوس انجام دهند.
پس از پایان صحبت‌های سخنران این نشست، اعضای هیئت رئیسه به بیان دیدگاه‌ها و نقطه‌نظرات خود درباره ایده مطرح شده در مقاله پرداختند که گزارش تفصیلی آن به زودی در پورتال بانکداری اسلامی منتشر خواهد شد.
· صفحه سلسله جلسات نقد و بررسی پژوهش‌های بانکداری و مالی اسلامی