معرفی برند جدید بانکداری در ایران

وهاب قلیچ با بیان اینکه بانکداری اخلاقی مفهومی است که برخلاف اقتصاد ایران در اقتصاد کشورهای غربی به ویژه آمریکا و اروپا و برخی از کشورهای آفریقایی و آسیایی متداول است، گفت: در عین حال، این نوع بانکداری از بُعد نظری و اجرایی نیز پیشرفت های زیادی داشته است.

عضو هیات علمی گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی اظهارداشت: بنابراین بانکداری اخلاقی مفهومی در درون کتاب ها و جزوات نیست و از لحاظ عملیاتی در سطح اقتصاد دنیا پیشرفت داشته است؛ همچنین بانکداری اخلاقی یک برند برای جذب مشتری، تبلیغات و بازاریابی است و تصور اینکه بانکداری اخلاقی یک نوع بانکداری غیرانتفاعی است، درست نیست.

قلیچ با اشاره به اینکه بانکداری اخلاقی نوعی بانکداری انتفاعی بوده و به دنبال کسب سود نیز است، ادامه داد: در عین حال بانکداری اخلاقی دارای برخی مقررات و ضوابط مشخص است که می‌توان احترام به حقوق آحاد جامعه و احترام به محیط زیست را در این زمینه مطرح کرد.

وی تاکید کرد: همچنین احترام به ثبات اجتماعی، اقتصادی و آرامش جامعه و مسائلی از این دست نیز در بانکداری اخلاقی مطرح است. یعنی بانکداری اخلاقی همان اهداف بانک‌ها را که به دنبال سود و انتفاع هستند را دنبال می‌کند، اما یک سری اصول برای خود دارد؛ بنابراین اینکه بگوییم بانکداری اخلاقی یک بانکداری بدون سود است، درست نیست و اتفاقا نوعی از بانکداری پُرسود است.

بانکداری اخلاقی؛ مفهوم ناشناخته در اقتصاد ایران

عضو هیات علمی گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی گفت:‌با این وجود، بانکداری اخلاقی در کشور ما ناشناخته است و اگر بانک‌ها می دانستند که بانکداری اخلاقی چه میزان می‌تواند برای آنها جذب مشتری و سرمایه داشته باشد، حتما به این سمت می‌رفتند.

قلیچ با اشاره به اینکه ما در یک دوره ای در این زمینه کار کردیم، گفت: پیشنهاد می‌کنم بانک مرکزی کدهای اخلاقی را که ما برای بانک‌ها تدوین کردیم را دریافت و استانداردسازی ها را انجام دهد و به نظام بانکی کشور معرفی کند؛ همچنین بانک‌ها طبق این استانداردها در زمینه بانکداری اخلاقی فعالیت کنند و از آنسو نیز بانک مرکزی بتواند بانک‌ها را درجه‌بندی کند.

به گفته وی، بانکداری اخلاقی در واقع می‌تواند اعتبار مناسبی را به بانک‌ها ببخشد اما در ایران کمتر بانکی از آن استفاده می‌کند. البته بانکداری سبز که مطرح می‌شود، بانکداری اخلاقی نیست و یک شاخه از بانکداری اخلاقی، بانکداری سبز است و در این نوع بانکداری به محیط زیست توجه می شود.

عضو هیات علمی گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی اظهارداشت: بانک‌ها می‌توانند از طریق بانکداری اخلاقی میزان رضایت مشتریان خود را افزایش داده و علاوه بر آن، مشتریان فعلی بانک‌ها نیز حفظ خواهند شد. همچنین تصویر مثبت و شهرت سازمانی برای بانک‌ها ایجاد می شود و باعث بهبود رفتار سازمانی و کاهش هزینه های ناشی از خطاهای سازمانی می شود.

قلیچ افزود: کارمندان بانک‌ها ممکن است اشتباهاتی داشته باشند و این اشتباه یک هزینه‌ای را برای موسسه و بانک دارد. اگر بانکداری اخلاقی در آن بانک رشد کند احتمال خطای کارمندان بانک‌ها نیز پایین خواهد آمد؛ بنابراین از طریق کاهش هزینه های بانک‌ها، میزان سودآوری نیز بالا خواهد رفت.

وی تصریح کرد: با توجه به تجربیات جهانی بانکداری اخلاقی و معیارهای کشورمان، بانکداری اخلاقی به ۳ بخش درون بانکی، بین بانکی و فرابانکی تقسیم می شود. رابطه مدیران بانک‌ها با کارکنان که دارای کدهای اخلاقی مشخصی است مانند اینکه زمانی که مدیر می‌خواهد کارمند جذب کند، فرد ارتقاء‌ شغلی می‌گیرد و یا در رشته خود پرورش می یابد. در بانکداری اخلاقی کارمند تنها در طول روز کار نمی کند و بانک موظف است نیروی خود را از لحاظ اطلاعاتی، روحی و آموزشی پرورش بدهد و اینها کدهای اخلاقی است.

عضو هیات علمی گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی اظهارداشت: در درون بانک‌ها نیز روابطی وجود دارد و منظور این است که کارکنان در یک بانک اخلاقی چگونه باید با یکدیگر رابطه داشته باشند. بخش سوم رابطه بانک‌ها با مشتریان است و احترامی که بانک‌ها به مشتریان در شعب می‌گذارند و امانتداری که نسبت به سپرده های مردم دارند. بعضا مشاهده می شود که در نظام بانکی ما به یکباره اعلام می شود که سپرده‌ها پرداخت نمی‌شود و این اوج بی اخلاقی موسسه مالی است که بدون بررسی سپرده از مردم گرفته و به دلیل سوء مدیریت نمی‌تواند آن را برگرداند و به مشکل خورده است.

سوء مدیریت‌هایی که باعث لطمه به مشتریان می‌شود

قلیچ خاطرنشان کرد: در قانون عملیات بانکی وقتی سرمایه‌گذاری و سپرده‌گذاری انجام می‌شود،  بانک وکیل مشتری می شود و باید طبق نظر موکل خود عمل کند؛ بنابراین در بانکداری اسلامی نیز وکیل باید از نظرات مشتریان تبعیت داشته باشند؛ از آنسو رعایت انصاف در تعیین نرخ سود تسهیلات نیز به عنوان کدهای اخلاقی شناخته می شوند.

به گفته وی، یک بخش کار نیز رابطه بانک‌ها با سهامداران است. اینکه بانک‌ها اطلاعات مناسب به مشتریان بدهند، مجامع به موقع برگزار شود، کفایت سرمایه مناسب باشد و سهامداران بانک در ریسک از دست دادن سرمایه خود قرار نگیرند. یک بخش دیگر کار رابطه رقابتی بین بانک‌ها و اخلاقیات است که در این زمینه نیز کدهایی وجود دارد و رابطه بانک‌ها با بانک مرکزی نیز مطرح است.

عضو هیات علمی گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی افزود: زمانی که بانک مرکزی دستورالعملی را ابلاغ می‌کند بانک‌ها باید به صورت کامل آن را اجرا کنند. اگر بانکی از دستورات بانک مرکزی سرپیچی کند از بانک مرکزی یک امتیاز منفی می‌گیرد و همچنین اگر بانکی اجرای دستورالعملهای بانک مرکزی را به درستی انجام ندهد و یا استانداردهای IFRS را اجرایی نکند، ‌می تواند بانک یک امتیاز منفی اخذ کند.

قلیچ اظهار داشت: بانک‌ها نباید یکدیگر را تخریب کنند و در عین حال تبلیغات نیز به نحوی نباشد که منجر به تخریب بانک‌های دیگر شود. یعنی اخلاق در رقابت بین بانکی باید وجود داشته باشد. یک بخش دیگر کار نیز این است که به مباحث فرابانکی می پردازد و آن هم اینکه به بحث‌های محیط زیست توجه شود و بانک در زمان تامین مالی دقت کند، آن طرحی که تامین مالی می‌شود آلاینده محیط زیست نباشد و یا اینکه بنگاه‌هایی که در تامین غذای پاک فعالیت دارند، تامین مالی مناسب‌تری برای آن صورت گیرد و درصد نرخ سود نیز متغیر باشد.

طراحی کدهای اخلاقی در نظام بانکی

وی ادامه داد: در بانکداری اخلاقی بانک‌ها می توانند امتیاز مثبت بگیرند. نکته دیگر ثبات اقتصادی و امنیت روانی جامعه است و بانکی که  امنیت روانی جامعه را زیر سوال می‌برد و دیدیم در چند ماه اخیر چقدر امنیت روانی مردم به دلیل اقدامات برخی بانک‌ها تضعیف شد و اگر بانکی امنیت روانی جامعه را بهم بریزد و با رفتارهای نامناسب با سپرده‌گذاران و تبلیغات غیرواقعی، باید امتیاز منفی بگیرد؛ همچنین توجه بانک‌ها به اقشار ضعیف و تسهیلات دهی به مناطق محروم نیز دارای امتیاز است.

عضو هیات علمی گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی افزود: جی‌پی مورگان به عنوان یکی از بانک‌های بزرگ دنیا اخیرا برنامه‌ریزی کرده که تمامی فعالیت ها تا انتهای سال ۲۰۲۰، در بخش انرژی های تجدیدپذیر انجام شود به نحوی که استفاده از انرژی در بانک‌ها با استفاده از مواد تجدیدپذیر باشد و هم اینکه در تامین مالی نیز به کسانی که در زمینه انرژی های تجدیدپذیر فعالیت دارند، فعالیت داشته باشد و این بانک به سمت بانکداری اخلاقی در شاخه محیط زیست حرکت کرده است.

قلیچ با تاکید بر اینکه بانکداری اخلاقی یک برند دست نخورده در ایران است اظهارداشت: دنیا به این سمت حرکت کرده و منافع اقتصادی آن را برده است. بانکداری اخلاقی تنها بانکداری سبز نیست و گستردگی بالایی دارد و در بخش درون بانکی، بین بانکی و فرابانکی نیز مطرح است.

به گفته وی، در اسلام اصول و اهداف کلی عدالت، اخلاق و ممنوعیت ربا و مسائلی از این دست را داریم. حال بنا به شرایط اول انقلاب به سمت ممنوعیت ربا در بانکداری حرکت کردیم و به عبارتی تنها یک شاخه از بانکداری اسلامی را دنبال کردیم و مورد توجه قرار گرفت در حالی که در دو شاخه بسیار مهم بانکداری اسلامی که عدالت و اخلاق است وارد نشدیم و اگر ما می‌خواهیم به دنبال بانکداری اسلامی باشیم چرا تنها به دنبال بانکداری بدون ربا هستیم و حرفی از بانکداری عدالت محور نیست؟ اتفاقا بانکداری اخلاقی یکی از شعب مهم و کمتر دیده شده بانکداری اسلامی است.

جای خالی بانکداری عدالت محور در اقتصاد ایران

عضو هیات علمی گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی درباره این موضوع که به دلیل نگاه سودآوری بانک‌های خصوصی، آیا می توان انتظار داشت در صورت توسعه بانکداری اخلاقی، بانک‌های خصوصی نیز به سمت آن حرکت کنند؟ گفت: تفاوتی ندارد که بانک خصوصی باشد و یا دولتی چون به دلیل مزایای بسیار بالایی که این نوع بانکداری به دلیل حفظ و جذب مشتری دارد، برند بانکداری اخلاقی دارای جذابیت است؛ بانک‌ها می توانند به سمت آن حرکت کنند.

قلیچ با تاکید بر اینکه برخی از مردم تمایل دارند منابع خود را به بانکی بسپارند که در شاخه های اخلاقی فعالیت دارد، اظهارداشت:‌ بنابراین برای بخش خصوصی و بانک‌های فعال در این بخش نیز تمایل خواهند داشت در این زمینه ورود کنند.

وی درباره دخالت  دولت‌ها در امور بانک‌ها، ایجاد تسهیلات تکلیفی، برداشت های یکباره از حساب بانک‌ها در گذشته و مواردی مانند آن که می‌تواند به مفهوم بانکداری اخلاقی لطمه زده و بانک نتواند در این راه وارد شود، گفت: دولت هم می تواند در برقراری بانکداری اخلاقی کمک کند و هم اینکه مانع شود. کمک به این صورت است که بانک مرکزی کدهای اخلاقی را در نظام بانکی پیاده‌سازی کرده و بانک‌ها را رتبه بندی کند و به بانک‌هایی که رده اخلاقی خوب دارند در اخذ سپرده قانونی حمایت شوند و برای بانک‌ها تشویق گذاشته شود و از آنسو ایجاد مانع نیز این است که تسهیلات تکلیفی ایجاد کند و به اجبار بانک‌ها مجبور به فعالیت در برنامه‌های دولت ها باشند و بانک‌ها به جای اینکه بخواهند در مناطق محروم کشور فعالیت کنند، در بخش‌هایی تامین مالی کنند که دولت می‌خواهد و همچنین دغدغه ها و محدودیت‌هایی برای بانک‌ها ایجاد شود.

عضو هیات علمی گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی اظهارداشت: البته بانک‌هایی که دارای مشکل کفایت سرمایه بوده و یا اینکه دچار دارایی‌های منجمد هستند دیگر به فکر بانکداری اخلاقی نخواهند بود. بانکی که در ضروری‌ترین مسائل خود مشکل دارد و ممکن است ورشکست شود و یا ریسک‌های بزرگی دارد، فرصت توجه به بانکداری اخلاقی نخواهد داشت. اگر بانک مرکزی و دولت بتواند شرایط اقتصادی را به سمتی ببرد که تورم کاهش یابد و رونق اقتصادی داشته باشیم، بانک‌ها فرصت فکر کردن به بانکداری اخلاقی را پیدا می‌کنند، ولی وقتی مشکلات محیطی و قانونی اقتصاد بالا است، بانک درگیر مسائلی می‌شود که نمی تواند به بانکداری اخلاقی فکر کند و بزرگترین کمک دولت می‌تواند این باشد که زمینه هایی ایجاد شود که بانک‌ها بتوانند به فعالیت اصلی خود بپردازند.

لزوم حمایت دولت از ایجاد بانکداری اخلاقی

قلیچ در این خصوص که چگونه مشتریان بانک‌ها می توانند مطمئن باشند بانک اخلاقی در حال فعالیت در شاخه های اصلی این نوع بانکداری است؟ اینکه بانک‌ها در پروژه هایی وارد می شوند که دارای موافقان و مخالفانی در کشور است، چگونه می توان به سپرده‌گذار اطمینان داد بانک در حال فعالیت اخلاقی است؟ گفت: بانکداری اخلاقی دارای یک سری تابع هدف است و اولویت‌هایی را دارند؛ البته در دنیا به این صورت نیست که بانک‌های اخلاقی در تمامی شاخه ها وارد شوند، ممکن است بانکی به مناطق محروم توجه کند و یا مسائل محیط زیست و یا رعایت اخلاق با مشتریان که بانک مشتری‌مدار می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: اینکه بانک‌ها در شاخه مشتری مداری وارد شوند یک نوع تسهیلات خواهد پرداخت و اگر وارد شاخه محیط زیست شوند، بنگاه ها و کارخانه های تولید پاک را تامین مالی می کنند. البته در این زمینه بانک مرکزی می تواند شاخه بندی و امتیازبندی کند که بتواند بانک‌ها را در شاخه‌های بانکداری اخلاقی وارد کند. به عنوان نمونه وقتی توجه به محیط زیست در جامعه تضعیف می‌شود، می تواند امتیاز فعالیت بانک‌ها در این بخش را افزایش دهد که تامین مالی به سمت توجه به محیط زیست برود.

عضو هیات علمی گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی اظهارداشت: به صورت کلی برای عملیاتی شدن بانکداری اخلاقی باید ابتدا شرایط اقتصادی به وضعیت ثباتی برسد که بتوان اینگونه مفاهیم را عملیاتی کرد. هر بانکی در هر شاخه می تواند برند اخلاقی را بگیرد.

به گفته قلیچ، بانکداری اخلاقی سودآور بوده اما ممکن است در بلندمدت نتیجه داشته باشد. یک ترس این است وقتی بانکداری اخلاقی در محافل مختلف مطرح می شود، هر بانکی که یک اقدام کوچک انجام می‌دهد آن را بانکداری اخلاقی بنامد و زیر سوال برود. برای این مسئله بانک مرکزی باید ورود کند و یک چارچوب مشخصی برای بانکداری اخلاقی داشته باشیم و از پراکنده کاری جلوگیری شود. نمی توان گفت یک بانک با ساخت چند مدرسه خود را اولین بانک اخلاقی کشور بنامد، بنابراین بانک مرکزی باید در این زمینه امتیازبندی‌هایی را داشته باشد زیرا ممکن است همان بانک مدرسه ساز با مشتریان و کارمندان خود بداخلاقی داشته باشد و یا در محیط بانک از کالاهای آلاینده و انرژی‌بر استفاده کند. یکی از کارهای بانکداری اخلاقی، جلوگیری از اتلاف انرژی است که باید امتیاز داشته باشند، حال بانکی اگر ۱۰۰ مدرسه بسازد، اما ۳ هزار شعبه در کشور داشته باشد که اتلاف انرژی می‌کنند و به مشتریان احترام نمی‌گذارد و به مقررات بانک مرکزی هم بی توجهی می‌کند، بانکداری اخلاقی نیست.

وی گفت: بنابراین در زمینه بانکداری اخلاقی نیازمند نوعی ساماندهی هستیم تا بانک‌ها بدون برنامه‌ریزی مشخص به سمت آن نروند و شرایط تخریب این برند بزرگ جهانی فراهم نشود.

منبع: خبرگزاری ایبِنا