بیست و نهمین همایش بانکداری اسلامی در روزهای اخیر برگزار شد. بانکداری که تنها یک قانون با نام قانون بانکداری بدون ربا برای آن تصویب شده است که به گفته بسیاری از کارشناسان نه اجرا شده است و نه قابلیت اجرا را دارد. برای بررسی این موضوع به سراغ یکی از کارشناسان نظام بانکی و نویسنده کتاب "بانک اسلامی فتح عظیم دنیا" رفتیم.
بیست و نهمین همایش بانکداری اسلامی در روزهای اخیر برگزار شد. بانکداری که تنها یک قانون با نام قانون بانکداری بدون ربا برای آن تصویب شده است که به گفته بسیاری از کارشناسان نه اجرا شده است و نه قابلیت اجرا را دارد. برای بررسی این موضوع به سراغ یکی از کارشناسان نظام بانکی و نویسنده کتاب "بانک اسلامی فتح عظیم دنیا" رفتیم.
در مورخه 10 و 11 شهریور ماه 1397 بیست و نهمین همایش بانکداری اسلامی برگزار شد. بیشتر کارشناسان معتقدند که بخش اعظمی از مشکلات کنونی اقتصاد کشور به بانک ها و نحوه عملکرد آن ها باز می گردد. عده ای نیز معتقدند که اگر بانک های ما به سمت بانکداری اسلامی گام بردارند یقینا بخش عمده ای از این مشکلات اقتصادی کشور نیز حل شود. به همین منظور به سراغ ناصر کاظمی کارشناس بانکداری و نویسنده "کتاب بانک اسلامی فتح عظیم دنیا (پیش نیاز اقتصاد مقاومتی)" رفتیم تا با بانکداری اسلامی حقیقی بیشتر آشنا شویم و ببینیم چقدر از مشکلات اقتصادی کشور ناشی از عدم اجرای بانکداری اسلامی است.
در ابتدا و برای ورود به موضوع بانکداری اسلامی لطفا تعریفی از آن داشته باشید.
برای آنکه بخواهیم بانکداری اسلامی را تعریف کنیم باید به تفاوت این بانکداری با بانکداری سنتی یا مدرن اشاره کنیم. در اسلام و اعتقادات ما مسلمانان خطوط قرمزی وجود دارد که باید از آن خطوط قرمز عبور نکنیم. در بانکداری سنتی یا مدرن، موضوع ربا مطرح می‌باشد اما در اسلام، ربا یکی از بدترین گناهان ممکن است و آن را اعلان جنگ با خدا دانسته‌اند. بنابراین تفاوت بانکداری اسلامی با بانکداری مدرن یا سنتی در ربوی نبودن آن است و بانکداری اسلامی یعنی بانکداری که در آن ربا و شبه ربا اصلاً جایگاهی ندارد.
پس شما معتقدید که کلید واژه تعریف بانکداری اسلامی بحث ربوی نبودن آن است؟
بله. شهید بهشتی نیز کلیت و شاکله نظام بانکداری را پذیرفته‌اند اما بحث دادوستد سود را نپذیرفته‌اند. حالا چه سود بابت سپرده‌ها پرداخت شود و چه سود بابت تسهیلات گرفته شود هر دو مانع رعایت احکام اسلامی است.
با توجه به این صحبت ها اگر بخواهیم بانک اسلامی را تعریف کنیم چه تعریفی می‌توان برای آن داشت؟
ببینید اگر بخواهیم شاکله بانک اسلامی را تعریف کنیم باید آن را در سیستم قرض‌الحسنه ببینیم. بانکی که بر مبنای قرض‌الحسنه باشد بانکی اسلامی و مورد پسند مراجع تقلید می‌باشد و می‌توان بانک اسلامی را در چارچوب بانک قرض الحسنه تعریف کرد.
قانون بانکداری بدون ربا در سال 1362 تصویب شد و از آن زمان تاکنون 35 سال می‌گذرد آیا به نظر شما این قانون برای سوق دادن بانک‌ها به سوی بانکداری اسلامی کفایت می‌کرد؟
در ابتدا برای پاسخ به این پرسش باید بگویم آنچه ما در اینجا به عنوان پاسخ به سئوالات مطرح می‌کنیم عمدتاً موضوع روایتگری مستند و معتبر است. با توجه به اینکه ما در سال 1383 از مراجع تقلید راجع به این موضوع استفتاء نمودیم برخی از آن ها بیان نمودند که این قانون برای حرکت به سوی بانکداری اسلامی کفایت نمی‌کند و برخی نیز معتقد بودند با توجه به اینکه این قانون از مجرای شورای نگهبان عبور کرده استه در صورت اجرای دقیق، کفایت می‌کند.
شایان ذکر است نظام بانکداری سنتی و غربی در بازار پول کار می‌کند، داد و ستد پول انجام می‌دهد اما قانون بانکداری بدون ربا در فضای بازار کالا تعریف شده است. یعنی در قانون بانکداری بدون ربا نگفته‌اند که شما پول قرض بدهید گفته‌اند شما کالا بخرید، بعد این کالا را به شخص دیگری بفروشید و اگر سودی بود آن سود را تقسیم کنید. بر همین مبنا این قانون اجرا شدنی نیست و به همین خاطر کفایت نمی‌کند.
حالا چرا قانون قابل اجرا نمی‌باشد؟ به این دلیل که ما اصلا ابزار و دانش کارشناسی به اندازه کلیه صنوف و خدمات در سیستم بانکی نداریم که به همه بازار کالاها مسلط باشد. کسی که بتواند به بازار پتروشیمی، فولاد، دارو، تغذیه کشاورزی و... مسلط باشد و بتواند در آن ها خرید و فروش انجام دهد. بنابراین با توجه به اینکه کارشناسی با این ویژگی‌ها وجود ندارد پس کسی هم نیست که به نیابت از شخص سپرده‌گذار برود و این ابزار و مواد اولیه را بخرد و از بازار تهیه کند. چنین چیزی امکان ندارد. ما اصلاً ابزار خرید آن را نداریم. ابزار حمل آن را نداریم. ابزار انبارداری آن را نداریم. اصلا هیچکدام از ادوات خرید و فروش بازار واقعی و فیزیکی در سیستم بانکی پیش بینی نشده است لذا قانون بانکداری بدون ربا قابل اجرا نیست و فقط آمده‌ایم قراردادها و فرم‌ها و الفاظ را تغییر داده‌ایم و در همان فضای بازار پول می‌خواهیم ادای بازار کالا را در بیاریم.
خب چرا این قانون را در همان زمان اصلاح نکردند و یا هم اکنون به فکر اصلاح آن نیستند؟ در قانون ذکر شده است که بعد از 5 سال اجرا ایرادات آن گرفته شود و نهایتاً یک قانون بانکداری بدون ربا اجرا شود. چرا این کار نشده است؟
به این خاطر که برخی از این وضعیت فعلی نفع می‌برند و نمی‌خواهند این وضعیت اصلاح شود. شما ببینید وقتی یک کالایی را در یک مغازه‌ای می‌خواهید بخرید اول به تاریخ انقضای آن نگاه می‌کنید. چطور ممکن است که آقایان نمایندگان مجلس از اتمام تاریخ انقضای قانون بانکداری بدون ربا خبر نداشته باشند و در فکر اصلاح آن نیفتند؟ آن هم مسئله به این مهمی. حدود 30 سال است که تاریخ انقضای قانون فعلی به اتمام رسیده است اما کسی به فکر اصلاح آن نیست. احتمالا برخی از این وضعیت نفع می‌برند و به فکر اصلاح آن نیستند یا مانع اصلاح آن می‌شوند. در لوایح جدید نیز که به همین منظر ارائه شده است، صرفا به رتوش‌کاری و تغییر واژه‌ها اقدام نموده‌اند و به نظرات فقهای بزرگوار وقعی ننهاده‌اند.
مشکلات اصلی قانون حاضر و نظام بانکی فعلی از نظر شما چیست؟ ممکن است به صورت خلاصه بیان بفرمایید؟
اولاً به فتاوی فقهای بزرگوار شبهه ربوی دارد؛ ثانیاً غیرقانونی است و ثالثاً غیر قابل اجرا، غیراقتصادی و ناکارآمد است که در فصل چهارم کتاب بانک اسلامی فتح عظیم دنیا (پیش نیاز اقتصاد مقاومتی ) ۲۲ آسیبی که نظام بانکی در آن سهم بسزایی دارد را برشمرده‌ایم.
به نظر شما چند درصد از مشکلات کنونی اقتصاد کشور ما به بانک‌ها باز می گردد؟
فقهای آگاه و صاحبنظران مستقل اقتصادی این پرسش را مطرح می‌کنند که کدام مفسده اقتصادی وجود دارد که در آن سیستم بانکی دخیل نباشد؟ شما نمی‌توانید پرونده‌ای را باز کنید و مشکل اقتصادی داشته باشد و یک جای آن به بانک مربوط نباشد. این نظام پولی و بانکی کارآیی لازم را ندارد و خود مانع از رشد دستگاه‌های اقتصادی است. بنابراین بخش عمده‌ای از مشکلات اقتصادی کنونی ما به همین سیستم بانکی باز می‌گردد.
از نظر شما راهکار خروج سیستم بانکی از این وضعیت چیست؟
راهکار را شهید مظلوم آیت اله دکتر بهشتی در کتاب بانکداری ربا و قوانین مالی اسلام تعیین کرده‌اند و آن هدایت سیستم بانک اسلامی براساس احکام دینی می‌باشد. هم اکنون بانک قرض‌الحسنه داریم که نه سود سپرده پرداخت می‌کند و نه سود تسهیلات می‌گیرد از همه قابلیت‌های بانکداری نوین هم برخوردار است و می‌تواند عملیات اعتباری داخلی و خارجی و ضمانتنامه‌های بانکی را انجام دهد اما متاسفانه به آن توجه کافی نمی شود.
در پایان باید به این نکته باید اشاره کنم که حساب کارمندان سخت کوش و معتمد که در شعب بانک‌ها از نظام پولی و بانکی سنگربانی می کنند از حساب سیاستگذاران و مدیران ارشد پولی جداست.
منبع: شیعه نیوز