حجت الاسلام محمدحسین ملک زاده، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس خارج فقه فضای مجازی که از سوی دبیرخانه مفتاح برگزار شد، ارز مجازی یا رمز ارز به ویژه بیت کوین را مورد کنکاش قرار داد و گفت: براساس گفته کارشناسان ۱۶۰۰ نوع ارز دیجیتال وجود دارد که بیت‌کوین بیش از ۵۰ درصد بازار رمز ارز را فراگرفته و به نوعی معیار و پشتوانه سایر ارزها شده است.
وی افزود: البته این پرسش مطرح است که اساساً ماهیت رمز ارزی مانند بیت کوین چیست؟ پول است؟ کالا است؟ کالای مادی است؟ کالای معنوی است؟ فرض می کنیم که بیت کوین و رمز ارزها پول است. اگر پول باشد دارای چه ویژگی است؟
حجت الاسلام ملک زاده با اشاره به این که آیا درباره پول، فقها تعریفی دارند؟ برخی از فقهای کنونی تعریفی از پول دارند ولی گمان نکنید شریعت در این باره تعریفی دارد بلکه فقیه خواسته موضوع بحثش منقح شود به همین دلیل خواسته تعریفی از موضوع خود را داشته باشد و ما این را لزوم تعریف شریعت نمی‌دانیم.
وی یادآور شد: البته عده ای به جِدّ معتقدند که ما پولی به نام پول اسلامی داریم و در اسلام تعریف خاصی از پول وجود دارد و باید بحث‌هایمان را براساس آن پیش ببریم. مرحوم آیت‌الله حائری شیرازی ایشان به جِدّ معتقد به پول طلا بودند و می‌گفتند پول حقیقی، طلا است. می‌گفتند پول اسلامی نیز همین است. برخی نیز این دیدگاه و اندیشه را با جدیت تبلیغ می‌کنند و می گویند برای جلوگیری از ربا، نوسانات، خلق پول و… باید به پول طلا برگردیم، یعنی سکه طلا ضرب شده و در اختیار مردم قرار داده شود. یعنی پول به خودی خود دارای ارزش باشد.
استاد خارج حوزه علمیه قم تأکید کرد: آیا ما پولی به نام پول اسلامی داریم که آن پول اسلامی عبارتست از طلا، این محل تأمل است و هیچ یک از فقهای ما چنین حرفی نمی‌زنند. البته اگر در نصوص درباره درهم و دینار صحبت شد یا به دلیل این است که می‌خواهد درباره طلا و نقره صحبت کند و یا این که می‌خواهد درباره پول رایج آن زمان صحبت شود ولی نظر خاصی درباره آن وجود ندارد. عموم فقها نیز نظرشان همین است. فقها نیز می‌گویند پول همان چیزی است که مردم می‌گویند. البته فقها نسبت به مباحث تخصصی اقتصاد نیز توجه دارند ولی باید دید عرف به چه چیزی پول می‌گوید، هر آنچه کوچه و بازار پول می‌گوید ما نیز پول می‌گوییم.
حجت‌الاسلام ملک زاده با بیان این که برای پول سه مؤلفه اساسی وجود دارد که به آن ها اجزای رییسه می‌گویند، گفت: نخست، وسیله مبادله است. دوم، واحد شمارش است. سوم، وسیله ذخیره ارزش – سنجش ارزش – است. اولاً پول تولید می‌کنیم استانداردی برای ارزش گذاری تعیین می‌کنیم. بدون وجود پول نمی‌توانیم تفاوت ارزش اشیای مختلف را متوجه شویم. البته در این جا ارزش مادی مطرح است نه معنوی. با پول می‌توانیم استاندارد ارزشگذاری را تعیین کنیم تا بتوانیم ارزش کالاها و خدمات را از واقعیت زندگی بشر مشخص کنیم.
وی اضافه کرد: اگر پول نداشته باشیم معاملات باید پایاپای باشد. در حالی که معامله پایاپای بسیار کار را سخت می‌کند و معاملات، معاوضات و… را بسیار محدود می‌کند چون فرد باید دائم دنبال فردی باشد که خواهان کالای او باشد. اگر پول باشد، پول به عنوان واسطه، معاملات، معادلات و… را در بخش کالاها و خدمات آسان می‌کند و می‌توانیم با پول چنین کاری بکنیم. ما از پول می‌توانیم به عنوان انبار ذخیره ارزش استفاده کنیم. پول ارزش‌های مادی را یک جا جمع کند. یکی از بهترین راه‌ها برای ذخیره اموال، پول است.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم اذعان داشت: البته کارکرد و ابزار دیگری برای پول مطرح شد. برای نمونه در دنیای امروز از پول به عنوان ابزار سودخواهی استفاده می‌شود. یعنی خیلی‌ها پول را نمی‌دهند تا خدمات و کالا دریافت کنند بلکه از پول برای درآمدزایی استفاده می‌کنند. اصطلاحاً می‌گویند پول، پول می‌آورد. یعنی افراد نیاز ندارند بلکه از پول استفاده می‌کنند تا سود به دست آورند. سرمایه‌گذاری با پول بسیار راحت است و با ابزار دیگر به این راحتی نمی‌توان استفاده کرد. نمونه دیگر این است که حکومت‌ها از پول به عنوان ابزاری برای مدیریت بخش مالی مردم استفاده می‌کنند.
وی افزود: هر کدام از این سه ویژگی شاید در کالاهای دیگر نیز باشد ولی مشکلاتی ایجاد می‌کند به همین دلیل عرف، مردم و عقلا در طول تاریخ به دنبال این بودند که با کمترین هزینه، امن‌ترین و سهل‌ترین راه بتوانند وسیله‌ای داشته باشند که واحد شمارش، مبادله و ذخیره ارزش باشد به همین دلیل به سراغ پول رفتند. به نظر ما شرع مقدس در این زمینه ما را به عرف رهنمود کرده و ما چیزی به نام پول شرعی، پول اسلامی نداریم بلکه به آن چه در عرف پول گفته و مردم استفاده می‌کنند شریعت به عنوان پول می‌پذیرد. البته ممکن است در مواردی شریعت ورود کند ولی هدف شریعت این نیست که ورود این گونه داشته باشد.
حجت الاسلام ملک‌زاده اظهار داشت: آیا بیت کوین نیز ابزار مبادله، ارزش گذاری و شمارش است؟ البته بیت‌کوین تازه راه افتاده و نمی توان انتظار داشت که در تمام جهان استفاده شود ولی در حد خودش اکنون نیز واحد مبادله است و با آن خرید و فروش صورت می‌گیرد. البته کشوری مانند چین انجام بیت‌کوین را ممنوع کرد. نهادهای امنیتی آمریکا نیز به دنبال تصویب قوانینی برای محدودیت بیت‌کوین در این کشور هستند ولی رییس‌جمهور کنونی آمریکا حاضر به امضای چنین قوانین نیست به همین دلیل شک‌برانگیز شده که شاید خود آقای ترامپ نیز از سرمایه‌گذاران بیت کوین باشد.
وی افزود: البته در برابر بیت‌کوین دو گروه عمده ایستادگی می‌کنند؛ نخست، امنیتی‌ها هستند. چون نگرانند و می‌گویند مشخص نیست چه کسی اینها را کنترل می‌کند. دوم، بانک‌های مرکزی دنیا هستند از جمله بانک مرکزی کشورمان، چون مهمترین ویژگی ارزرمزها این است که پدیده‌ای به نام بانک یا بانک مرکزی را تعطیل می‌کند. یعنی اگر رمز ارز رواج پیدا کند مردم هیچ نیازی به بانک ندارند و اصولاً بانک ها تعطیل می‌شوند چون خاصیتی نخواهند داشت. بیت‌کوین سیستمی است که افراد کاملاً کارها را انجام می‌دهند بدون نیاز به بانک‌ها. به همین دلیل بانک‌های مرکزی در برابر بیت‌کوین مقاومت سختی دارند. صرافی‌های زیادی نیز بیت‌کوین را به ارز رایج تبدیل می‌کنند. خیلی‌ها تلاش می‌کنند تا بتوان از بیت‌کوین به عنوان ابزار مبادله استفاده کنند.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم در پایان اظهار داشت: نکته دیگر این است که از بیت‌کوین به عنوان واحد سنجش استفاده شود. اکنون نمی‌شود گفت که به واحد سنجش تبدیل شده و هنوز به این سِمت نرسیده ولی در همین راستا حرکت می‌کند. یعنی در همان محدوده خود در این جهت حرکت می‌کند ولی اینکه رواج پیدا کند زمان می‌برد. نکته بعدی این است که آیا از بیت‌کوین می‌توان به عنوان ابزار ذخیره ارزش استفاده کرد؟ در پاسخ این سوال باید گفت: خیر نمی‌شود به عنوان ابزار ذخیره ارزش استفاده کرد.
منبع: مفتاح